.png)
तामाङ जातिको थरहरुः उत्पत्ति, किम्बदन्ती र इतिहास
तामाङ जाति नेपालको प्राचीन र महत्वपूर्ण समुदाय हो। यस समुदायका विभिन्न थरहरूले तामाङहरूको सांस्कृतिक, धार्मिक र ऐतिहासिक विविधतालाई समेटेका छन्। यहाँ प्रस्तुत गरिएको लेखमा प्रमुख तामाङ थरहरूको उत्पत्ति, किम्बदन्ती, धार्मिक महत्व र ऐतिहासिक पृष्ठभूमिको बारेमा विस्तृत खोज गरिएको छ।
१. दोङ
उत्पत्ति र इतिहास
दोङ थरको उत्पत्ति तिब्बतको "दोङ ग्याल" राज्यबाट भएको मानिन्छ। यहींका बासिन्दाहरूलाई दोङ भनिन्थ्यो। विभिन्न किम्बदन्तीका आधारमा, तामाङ जातिको प्रारम्भिक कालमा दोङ थर नै पहिलो थियो र त्यसपछि अन्य थरहरूको उत्पत्ति भएकोले यसलाई "मूल वंशको थर" मानिन्छ।
सगोत्री थरहरू:
- दोङ, बल, तितुङ, गोले, ग्याम्दन, डिम्दोङ, बजु, मिहिन, ब्राङ
- कुलदेवता: मुर्गुतेन
- धार्मिक अनुष्ठानलाई "दोइला" भनिन्छ।
किम्बदन्ती अनुसार:
दोङ्ग्याल रिम्पोछेले आफ्नो कुलदेवताबाट शक्ति प्राप्त गरेको स्थानलाई "दोमा" भनिन्छ, र यहीँबाट "दोङ" थरको नाम आएको विश्वास गरिन्छ। वनजंगलको विषयमा विशेषज्ञता राख्नेहरू पनि यही थरका मानिस हुन् भन्ने भनाइ पाइन्छ।
२. नेगी
इतिहास र उत्पत्ति
नेगी थर सेनासँग सम्बन्धित छ। तामाङ समुदायमा "नेगी" भनेको सेना व्यवस्थापकको पदवाचक हो। यसबाट नेगी थरको विकास भएको हो।
जनश्रुती अनुसार:
एउटा बेवारिसे बालकलाई तामाङ परिवारले धर्मछोरोको रूपमा अपनाएकोले नेगी थर उत्पत्ति भएको भनाइ छ। यस थरको सगोत्री थर छैन।
३. पाख्रीन
उत्पत्ति र इतिहास
पाख्रीन थरको उत्पत्ति तिब्बतको पुराङच्यो प्रान्तबाट भएको मानिन्छ। यो प्रान्त तिब्बतको मानसरोवर क्षेत्र नजिक पर्छ।
सगोत्री थरहरू:
- पाख्रीन, मोक्तान, स्याङदन, थोकर
कुलदेवता:
- चङरिला, गुरुचनचन, स्यारगी ज्यो देनावोरचन
किम्बदन्ती अनुसार:
मोक्तान थरका एक महिलाले बच्चा जन्माउने क्रममा बासको झाङभित्र लुकेकोले उक्त बच्चालाई पाख्रीन भनिएको हो। तामाङ भाषामा "पइन" वा "ख्रीन" भनेको बास हो। त्यसैले यस थरको नाम पाख्रीन रहन गएको हो।
४. फ्युक्पा
उत्पत्ति र अर्थ
फ्युक्पा थरको अर्थ धन, दौलत र सम्पन्नता हो। किम्बदन्तीका आधारमा यो थरका मानिसहरू प्रारम्भिक कालमा व्यापारी थिए।
५. बम्जन
इतिहास र उत्पत्ति
बम्जन थरको उत्पत्ति तिब्बतको ङिली ब्राखर र डाक्कर गोम्बो क्षेत्रबाट भएको हो।
सगोत्री थरहरू:
- बम्जन, योन्जन, लोप्चन, मिक्चन
- कुलदेवता: दोङमार्पोचन, ब्रादोङचन, च्याङ्गिफोला
धार्मिक मान्यता अनुसार ब्राखर रिम्बोछेले शक्ति परीक्षण गराएकोले यो थरको नाम बम्जन रहन गएको हो।
६. थिङ
उत्पत्ति र इतिहास
थिङ थर तिब्बतको यालुङ सोक्टी प्रान्तबाट आएको हो। यस क्षेत्रका बासिन्दाहरू राजा श्रङचङ गम्पोका वंशज मानिन्छन्।
सगोत्री थरहरू:
- थिङ, सिङ्गर, ङेसुर
- कुलदेवता: ङिमा मेवा चङरी ग्यि ल्हा ज्योहो
थिङ थरका मानिसहरू नाग र सिन्धु समूहमा विभाजित छन्।
७. थोकर
उत्पत्ति र किम्बदन्ती
थोकर थरको उत्पत्ति तिब्बतको थोरथोरिङ्गेन क्षेत्रबाट भएको हो। धार्मिक मान्यता अनुसार यस क्षेत्रमा रहेका रिम्बोछेले तपस्या गरेर शक्ति प्राप्त गरेका थिए, र त्यही ठाउँको नामबाट थोकर थर रहन गयो।
सगोत्री थरहरू:
- थोकर, मोक्तान, स्याङदन, पाख्रीन
- कुलदेवता: थोलाथाङको थाइचङ कर्पो मरचन
८. कालदेन
उत्पत्ति
कालदेन थरका मानिसहरूलाई सधैँ सत्य बोल्ने मानिस भनेर चिनिन्छ।
९. खानिखोर
इतिहास र किम्बदन्ती
खानिखोर थरका मानिसहरू प्राचीन समयमा राजदरबारमा सुरक्षा र निगरानी गर्ने जिम्मेवारीमा थिए। त्यसैले यो थरको नाम खानिखोर रहन गएको हो।
१०. ख्युङवा
कुलदेवता:
- ड्यानचान र मामो
ख्युङवा थरको धार्मिक पृष्ठभूमि विशेष रूपमा कुलदेवतासँग सम्बन्धित छ।
११. ख्युत्पा
उत्पत्ति र कुलदेवता
ख्युत्पा थर तिब्बतको सिन्कार थाङ्ग्री क्षेत्रबाट आएको हो। उनीहरूको कुलदेवता ङिमा होइस्हेर हो।
१२. ग्याबा
उत्पत्ति र इतिहास
ग्याबा थर तिब्बतको ग्यानक क्षेत्रबाट आएको हो। उनीहरूले चोथाङ क्षेत्रमा आफ्नो किपट भूमिको स्थापना गरेका थिए।
सगोत्री थरहरू:
- वाइबा, टुबा, जिम्बा, रुम्बा, मार्बा
- कुलदेवता: ग्याल्गी धुर र माङमी
तिब्बतका राजा श्रङचङ गम्पोले चीनकी राजकुमारी कोङ्जुलाई विवाह गर्दा उनीहरूको दाइजो नेपालसम्म ल्याउने जिम्मा ग्याबा थरका मानिसहरूले लिएका थिए।
१३. ग्लान
उत्पत्ति र कुलदेवता
ग्लान थरको उत्पत्ति सल मन्डल क्षेत्रबाट भएको हो। उनीहरूको कुलदेवता ज्याङमर पेकर ग्याल्वो हुन्।
१४. ग्याम्दन
इतिहास
ग्याम्दन थरका मानिसहरू तिब्बतको ग्याचाङलुङ प्रदेशका बासिन्दा थिए। यस क्षेत्रको नामबाट उनीहरूको थर ग्याम्दन रहन गएको हो।
१५. गोथर
किम्बदन्ती
गोथर थर तामाङहरूले राई, लिम्बू, गुरुङ र मगर समुदायबाट बिहे गर्दा उत्पन्न सन्तानलाई राखिएको थर हो।
१६. गाङदन/गाङतन
उत्पत्ति र कुलदेवता
गाङदन थरको उत्पत्ति गाङदन क्षेत्रबाट भएको हो। उनीहरूको कुलदेवता उइ ग्याल्वो हुन्।
१७. गोले
इतिहास र उत्पत्ति
गोले थर तिब्बतबाट नेपाल प्रवेश गरेका समूहहरूमध्ये एक हो। यो थरका मानिसहरू गाईवस्तु पाल्ने र गोठमै बस्ने भएकाले गोले थरको नाम रहन गएको हो।
सगोत्री थरहरू:
- गोले, बल, तितुङ, बजु, ग्याम्दन
- कुलदेवता: ग्याल्वो लाहिबु नाङसारी माम गल्वोचन