.png)
डढेलो पाँच दिनदेखि फैलिँदै, स्थानीय त्रसित
गौरीशंकर संरक्षण क्षेत्रअन्तर्गत पर्ने गौरीशंकर गाउँपालिका–७, सिक्पास्वर क्षेत्रको हिमाली वनमा लागेको डढेलो पाँच दिनसम्म पनि नियन्त्रणमा आउन सकेको छैन। आगलागीले खासगरी रेडपाण्डाको मुख्य बासस्थान रहेको निगालोको घना जंगल पूर्ण रूपमा नष्ट भइसकेको छ। स्थानीय बासिन्दा आगोको भयावह विस्तारका कारण अत्यधिक त्रसित बनेका छन्।
डढेलोको सुरूवात करिब ३ हजार मिटर उचाइमा भएको र त्यसपछि गहन जङ्गल तथा खर्कहरूमा फैलिएको गौरीशंकर संरक्षण क्षेत्र व्यवस्थापन स्थानीय समिति, मार्वुका अध्यक्ष कुमार गुरुङले बताएका छन्। उनले भने, "डढेलो नियन्त्रणका लागि धेरै प्रयास गर्यौं, तर सो क्षेत्र विकट भएकाले नियन्त्रण गर्न सकिएन। आगो फैलँदै गएपछि अवस्था थप जटिल बन्दै गएको छ।"
डढेलोको असर: वातावरणीय क्षति र वन्यजन्तु संकटमा
गौरीशंकर संरक्षण क्षेत्रमा फैलिएको डढेलोले त्यहाँको जैविक विविधता तथा वन्यजन्तुहरूलाई गम्भीर असर पुर्याइरहेको छ। रेडपाण्डा, झारल, तथा अन्य हिमाली जीवजन्तुको प्राकृतिक बासस्थान रहेको घना जंगल पूर्ण रूपमा जलेको छ। डढेलो फैलँदै जाँदा चिसो छल्न तल्लो भागमा झरेका वन्यजन्तुहरूसमेत यसबाट प्रभावित भएका छन्।
डढेलोको कारणले निगालोको वन पूरै खरानीमा परिणत भइसकेको छ, जुन रेडपाण्डाका लागि मुख्य भोजनको स्रोत हो। संरक्षण क्षेत्रका प्रमुख तुलसीप्रसाद दाहालका अनुसार, "डढेलो निरन्तर फैलिँदै गएको छ। यदि यही गतिमा आगो लागिरहे, गौरीशंकर संरक्षण क्षेत्रको ठूलो भाग नष्ट हुने सम्भावना छ। जंगल, खर्क, वन्यजन्तुको बासस्थान सबै जोखिममा छन्।"
स्थानीय प्रशासनको आपत्कालीन बैठक, नियन्त्रण प्रयास जारी
यस डढेलोलाई नियन्त्रण गर्न जिल्ला प्रशासन कार्यालयले मंगलबार सर्वपक्षीय बैठक आयोजना गरेको थियो। उक्त बैठकमा डढेलो नियन्त्रणका लागि आवश्यक कदम चाल्ने सहमति भए तापनि, भौगोलिक कठिनाइका कारण नियन्त्रण अभियानमा चुनौती आइरहेको छ।
डढेलोको कारणले स्थानीय बस्तीहरूमा बाक्लो धूवाँ फैलिएको छ, जसका कारण जनजीवन प्रभावित भएको छ। गौरीशंकर हिमाल, रोल्वालिङ हिमशृंखला, र वरपरका गाउँहरू समेत डढेलोको धूवाँले ढाकिएका छन्। यसका साथै, धूवाँको कारण स्थानीय बासिन्दामा स्वासप्रश्वाससम्बन्धी समस्या देखिन थालेको रिपोर्ट आएको छ।
डढेलो नियन्त्रण प्रयासमा कठिनाइ: भौगोलिक विकटता मुख्य बाधा
डढेलो नियन्त्रण गर्न थप टोली परिचालन गरिए पनि, कठिन भौगोलिक अवस्थाका कारण प्रयास सफल हुन सकेको छैन। संरक्षण क्षेत्र प्रमुख तुलसीप्रसाद दाहालले बताएअनुसार, "डढेलो नियन्त्रण गर्न दुईवटा टोली खटाइएको थियो, तर दुबै टोली भौगोलिक विकटताका कारण सफल हुन सकेनन्। हामीले जिल्ला विपद् व्यवस्थापन समितिलाई थप सहयोगका लागि अनुरोध गरेका छौं।"
गौरीशंकर संरक्षण क्षेत्र हिमाली भूभागमा पर्ने भएकाले आगलागी नियन्त्रणका लागि ठूला स्रोतसाधन उपयोग गर्न कठिन भइरहेको छ। आगलागी भएको स्थान मानव बस्तीभन्दा निकै टाढा भएकाले आगो निभाउन सिधा पानी आपूर्ति गर्न असम्भवजस्तै देखिएको छ। साथै, सडकमार्फत सहायता पुर्याउनसमेत असहज भएको छ।
डढेलोको कारण खोज्ने प्रयास: मानव लापरवाही कि प्राकृतिक कारण?
डढेलो कसरी सुरू भयो भन्नेबारे अहिलेसम्म निश्चित कारण पत्ता लाग्न सकेको छैन। केही स्थानीयले मानवीय लापरवाहीका कारण आगो लागेको हुन सक्ने आशंका गरेका छन्, भने केहीले प्राकृतिक कारणले आगलागी भएको हुनसक्ने अनुमान गरेका छन्।
सामान्यतया, जाडो याममा सुख्खा मौसमका कारण वन क्षेत्रमा आगलागीको सम्भावना बढ्ने गर्छ। तर, मानव लापरवाहीका कारण पनि नेपालका वन क्षेत्रमा बारम्बार आगलागी हुने गरेको छ। कतिपय अवस्थामा गाईबस्तु चराउने क्रममा व्यक्तिहरूले आगो लगाउने गर्छन्, जुन नियन्त्रण बाहिर गएर ठूला डढेलोको रूप लिन सक्छ।
संरक्षण क्षेत्रका प्रमुख दाहालले भने, "डढेलो सुरूवातको कारणबारे विस्तृत अनुसन्धान आवश्यक छ। यदि यो मानवीय लापरवाहीका कारण भएको पुष्टि भए, दोषीलाई कारबाही गरिनेछ।"
डढेलो नियन्त्रण गर्न के गर्न सकिन्छ?
गौरीशंकर संरक्षण क्षेत्रमा लागेको डढेलो नियन्त्रणका लागि तत्काल निम्न उपायहरू अपनाउन आवश्यक देखिन्छ:
हवाई सहायता: आगलागी भएको क्षेत्र अत्यन्त विकट भएकाले, हेलिकप्टर वा अन्य हवाई साधनमार्फत आगो नियन्त्रण प्रयास गर्नुपर्ने देखिन्छ।
स्थानीय स्वयंसेवक परिचालन: स्थानीय बासिन्दा, सेना, प्रहरी, तथा वन विभागका कर्मचारीहरूको संयुक्त टोली बनाएर आगलागी नियन्त्रणको प्रयास गर्न सकिन्छ।
अग्नि नियन्त्रण रणनीति: जंगलमा अवस्थित खर्कहरूमा थप डढेलो फैलिन नदिन, कृत्रिम रूपमा अग्नि अवरोध क्षेत्र (firebreak) निर्माण गर्न सकिन्छ।
जागरूकता अभियान: यदि डढेलो मानवीय कारणले लागेको हो भने, भविष्यमा यस्तो दुर्घटना दोहोरिन नदिन स्थानीय तहमा जनचेतना अभिवृद्धि गर्न आवश्यक छ।
निष्कर्ष: संरक्षण क्षेत्रलाई बचाउन समन्वित प्रयास जरुरी
गौरीशंकर संरक्षण क्षेत्रमा फैलिएको डढेलोको कारणले वातावरणीय तथा जैविक विविधतामा गम्भीर क्षति पुगेको छ। पाँच दिनसम्म नियन्त्रणमा आउन नसकेको यस डढेलोको कारणले हजारौं वर्गमिटर जंगल जलेको छ, जसले रेडपाण्डा, झारल, तथा अन्य हिमाली जीवजन्तुको बासस्थानलाई विनाश गरेको छ।
यस विनाशकारी डढेलोलाई रोक्नका लागि सरकारी निकाय, स्थानीय समुदाय, सेना, तथा अन्य सम्बद्ध पक्षहरूले मिलेर छिटो भन्दा छिटो उचित कदम चाल्न जरुरी छ। यदि शीघ्र नियन्त्रण प्रयास नगरे, गौरीशंकर संरक्षण क्षेत्रको ठूलो भाग नष्ट हुने खतरा अझै कायम नै छ।