.png)
राणा प्रधानमन्त्रीहरूको परिचय
नेपाली इतिहासको एक शताब्दीभन्दा बढी समय (१८४६ देखि १९५१ सम्म) राणा परिवारले शासन गर्यो। राणा प्रधानमन्त्रीहरू नै वास्तविक रूपमा नेपालको शासक थिए। यो वंशशासनको सुरुआत जंगबहादुर कुँवर (पछि राणा) बाट भयो। १८५० को लालमोहरले उनको सत्ता अझै मजबुत बनायो। पछि १८८५ सालको ४२ साल पर्वपछि जंगबहादुरको परिवार सत्ताबाट हटाएर धीर शम्शेरका छोराहरूले शासन सम्हाले।
९ जना राणा प्रधानमन्त्री र उनका योगदान
१. जंगबहादुर राणा (१८४६ – १८७७)
नेपाली इतिहासको एक बलियो पात्र, जंगबहादुरको उदय दरबारभित्रको षड्यन्त्र र कोत पर्वमार्फत भएको हो। उनले "मुलुकी ऐन १९१०" लागू गरेर कानुनी सुधार ल्याए, सतीप्रथा अन्त्य गरे, दास प्रथा हटाए र बेलायत भ्रमण गरेर नेपाललाई आधुनिकतामा लैजाने प्रयास गरे।
२. रणोद्दीप सिंह (१८७७ – १८८५)
धार्मिक र सरल स्वभावका रणोद्दीप सिंहले शिक्षामा सुधार ल्याए, अदालत स्थापना गरे, भ्रष्टाचार नियन्त्रणको प्रयास गरे र सैनिक प्रशासन सुदृढ पारे। तर, ४२ साल पर्वमा आफ्नै भाइ बीर शम्शेरद्वारा हत्या गरिए।
३. बीर शम्शेर (१८८५ – १९०१)
सिंहदरबार निर्माण, बिर्घ अस्पताल स्थापना, पुल–सडक निर्माणजस्ता भौतिक पूर्वाधार सुधार उनले गरे। उनले प्रहरी व्यवस्था सुरु गरे, गुलामी अन्त्य गरे र न्यायिक प्रणाली सुधार गरे।
४. देव शम्शेर (१९०१)
सिर्फ ११४ दिन प्रधानमन्त्री बने पनि उनले उल्लेखनीय सुधार गरे। गोर्खापत्र साप्ताहिक सुरु गरे, विद्यालयहरू खोले, दास प्रथा हटाउने र संसद प्रणाली ल्याउने प्रयास गरे। तर उनका विचार उदार भएकाले उनलाई हटाइयो।
५. चन्द्र शम्शेर (१९०१ – १९२९)
.jpg)
सबैभन्दा शक्तिशाली राणा प्रधानमन्त्रीमध्ये एक। उनले दासप्रथा पूर्ण रूपमा हटाए, नेपाल–बेलायत सन्धि १९२३ मा हस्ताक्षर गरे, मुलुकी ऐन पुनः संशोधन गरे, सतीप्रथा अन्त्य गरे र महिलाको अधिकारमा काम गरे।
६. भीम शम्शेर (१९२९ – १९३२)
६४ वर्षको उमेरमा प्रधानमन्त्री बने। मृत्युदण्डलाई आजीवन कारावासमा रूपान्तरण गरे, सरकारी कार्यालय समय निर्धारण गरे, शनिवार बिदा सुरु गरे र स्वास्थ्य सेवा तथा नदी विकासमा काम गरे।
७. जुद्ध शम्शेर (१९३२ – १९४५)
विनाशकारी भूकम्पपछि धरहरा पुनर्निर्माण गरे। नेपाल बैंक लिमिटेड स्थापना गरे, औद्योगिक परिषद गठन गरे, पुल–सडक निर्माणमा योगदान पुर्याए र भूमि सुधारमा लागे।
८. पद्म शम्शेर (१९४५ – १९४८)
उदारवादी सोच भएका पद्म शम्शेरले नेपालको पहिलो संवैधानिक कानून जारी गरे, महिला शिक्षामा जोड दिए, पद्मोदय स्कूल स्थापना गरे, गोरखापत्रलाई तीन दिन सञ्चालन गरे, र कारखानाहरू स्थापना गरे।
९. मोहन शम्शेर (१९४८ – १९५१)
अन्तिम राणा प्रधानमन्त्री। उनी कट्टर र परम्परावादी थिए। उनले राष्ट्रिय योजना समिति, राष्ट्रसभा र संसदको घोषणा गरे। तर, राजा त्रिभुवनको अपमान र ज्यानन्द्रलाई राजा घोषणा गरेपछि जनआन्दोलन २००७ भइसकेको थियो। यसैबाट राणा शासनको अन्त्य भयो।
निष्कर्ष
राणा प्रधानमन्त्रीहरूले नेपालको शासन प्रणालीलाई पूर्ण रूपमा आफ्नो नियन्त्रणमा राखे। केहीले सुधार पनि गरे — कानुनी, शिक्षा, स्वास्थ्य, पूर्वाधार र विदेशी सम्बन्धमा। तर, समाज र अर्थतन्त्र भने उपेक्षित रहे। उनीहरूको शासनले नेपालमा प्रजातान्त्रिक चेतनाको बीज रोपे जसको परिणामस्वरूप २००७ सालमा प्रजातन्त्रको शुरुआत भयो।